در تغییر کاربری بنا‌های تاریخی به الگوی جهانی توجه شود

حمیده چوبک دانشیار پیشین پژوهشگاه میراث فرهنگی و مدیر پایگاه تاریخی الموت درمورد الزام بنا‌های تاریخی برای داشتن کاربری فرهنگی و تاریخی به میزان گفت: بنا‌های تاریخی ما می‌توانند کاربری تجاری، صنعتی، بهداشتی و درمانی هم داشته باشند و این مساله هیچ مشکلی ندارد. این طور نیست که حتما این بنا‌ها باید ارزش‌های معماری داشته باشند. کارکرد این بناها، رویداد‌های مهم آن‌ها و تاثیرگذاری هایشان بر صنعت و کشاورزی و مواردی از این دست نشان می‌دهد که این بنا‌ها می‌توانند ویژگی‌های مختلفی برای ارزش گذاری داشته باشند.

وی در پاسخ به اینکه تغییر کاربری بنا‌های تاریخی چه امکان‌هایی برای احیا و بازسازی آن‌ها فراهم می‌کند گفت: البته من تصور می‌کنم بهتر باشد به جای تغییر کاربری اصطلاح زنده سازی و کاربری متناسب با اصالت اثر را به کار ببریم. این اصطلاح به عاملی مهم برای حفظ بنا‌های تاریخی اشاره دارد. چون هر مکانی که بدون استفاده و متروک بماند به مرور زمان دچار فرسایش می‌شود. ولی وقتی بازسازی و بهره برداری متناسب با پیشینه و محتوای اثر و نوع بهره برداری قبلی آن اثر اتفاق بیفتد این مساله کمک می‌کند تا این بنا به طور مداوم پایش و مراقبت بشود؛ بنابراین با ارتقایی که بنای تاریخی در نتیجه کاربری متناسب پیدا می‌کند ادامه حیات و زیستش میسر می‌شود. اما مهم رویکرد و چگونگی بهره برداری و حفاظت و مداخله‌هایی است که درباره یک بنای تاریخی اتفاق می‌افتد. در واقع باید نوع بهره برداری و حفاظت متناسب با شرایط و وضعیت یک اثر تاریخی باشد.

چوبک درخصوص نبود قاعده مشخص برای بهره برداری از بنا‌های واجد ارزش تاریخی اظهار داشت: البته این تصمیم درستی است که برای احیای بنا‌های تاریخی و به منظور حفظ بافت‌ها و جلوگیری از فرسوده شدن آن‌ها این بهره برداری‌ها اتفاق بیفتد. اما اینکه چگونه باید دستورالعمل بهره برداری از بنا‌های تاریخی تبیین بشود و چه معیار‌هایی برای این کار در نظر گرفته بشود نکته مهمی است که گاهی مورد غفلت قرار می‌گیرد. البته اگر ما بر اساس اصول منشور‌های جهانی عمل بکنیم بسیار راهگشا خواهد بود تا ما در واگذاری‌ها و تغییر کاربری‌ها و بهره برداری‌ها دچار اشتباه نشویم. باید مراقب بود تا این مداخله‌ها و بهره برداری‌ها خود به عاملی برای آسیب دیدن روند حفاظت و نگهداری بنای تاریخی تبدیل نشود. تحقق این مساله نیازمند تبیین مقررات و آیین نامه است. البته من تصور می‌کنم این آیین نامه از سوی حوزه حفظ و احیای بنا‌های تاریخی تهیه و تبیین شده است.

 

مدیر پایگاه تاریخی الموت در مورد وجود الگوی جهانی برای بهره برداری از بنا‌های تاریخی گفت: در منشور‌ها بخش بهره برداری و کاربری‌ها بخش عمده‌ای است که کلا به اصالت در رنگ، اصالت در مداخله‌هایی که برای بازسازی اتفاق می‌افتد و اصالت در نوع کاربری‌ها می‌پردازد. بر این اساس کاربری یک اثری که دارای شخصیت معنایی باشد نمی‌تواند متناسب با این ویژگی نباشد. بنایی مثل کاروانسرا، چون در گذشته محل عبور مسافران و پذیرایی بوده امروزه می‌تواند به عنوان اقامتگاه برای مقاصد گردشگری مورد استفاده قرار بگیرد. این نوع کاربری با ماهیت اصلی چنین بنایی نزدیکی دارد.

 

وی افزود: اما گاه می‌بینیم که مثلا یک حمام تاریخی تبدیل به رستوران می‌شود که این چندان با نوع ویژگی‌های چنین بنایی همخوانی ندارد. در حالی که یک حمام تاریخی ویژگی‌هایی دارد که با داشتن امکانات رفاهی مطلوب می‌تواند همان کاربری خودش را حفظ کند. این اتفاقی است که در کشوری مثل ترکیه رخ داده و می‌بینیم حمام‌های سنتی در آنجا تغییر کاربری داده نمی‌شود؛ بنابراین تصور می‌کنم نوع بهره برداری‌ها از بنا‌های تاریخی باید با ماهیت اصلی اثر و کارکردی که از قبل داشته سنخیت داشته باشد. این نکته‌ای است که در منشور‌های مربوط به بهره برداری از آثار تاریخی آورده شده است.